Podmiot – to część zdania, jest wykonawcą czynności oraz odpowiada na pytania – kto? co?.
Podmiot określa (nazywa): osoby, rzeczy, zjawiska, stany, czynności, pojęcia.
Młodszy przyjaciel odrobił ze mną pracę domową.
Główna częścią powyższego zdania jest podmiot, którym jest wyraz – przyjaciel (kto?).
Przykłady:
- Dzisiaj babcia uszyła mi śliczną sukienkę.
- Mama wprawiła Leszka w zakłopotanie.
- Ala wybrała się na spotkanie.
1. Podmiot może być wyrażony:
- w mianowniku: jest to podmiot gramatyczny, odpowiada na pytania kto? co?.
Przykłady:
- Aptekarz wydaje leki. (kto?)
- Dentysta leczy żeby. (kto?)
- Nauczyciel uczy dzieci. (kto?)
- Palenie jest niezdrowe. (co jest niezdrowe?)
- w dopełniaczu: jest to podmiot logiczny, odpowiada na pytania: kogo? czego? komu? czemu? Jest to podmiot, który nie wynika z budowy gramatycznej ani też sensu zdania, lecz jest jedynie podmiotem logicznym. Podmiot ten stosujemy, gdy jest mowa o ubywaniu, przybywaniu czegoś, ogólnie o braku czegoś.
Przykłady:
- Nie ma Kuby. (kogo?)
- Przed wyborami przybyło mu zwolenników.
2. Podmiot domyślny: czyli taki, który nie występuje w zdaniu bezpośrednio, lecz można się go domyślić na podstawie orzeczenia bądź z kontekstu poprzednich zdań.
Przykłady:
- Mówiliśmy o naszym tryumfie. (my)
- Robię ciasto. (ja)
- Maluję obraz. (ja)
- Kocham Alę. (ja)
- Jest dowcipny. (on)
Można rozpoznać po końcówkach osobowych czasowników.
Przykłady:
- Wypijcie mleko. (wy)
- Chodź na spacer. (ty)
- Zróbmy kolację. (my)
Można się go domyślić na podstawie kontekstu zdań poprzednich.
Przykłady:
- Ania uwielbia malarstwo. Często rysuje godzinami. (kto? – Ania).
3. Podmiot szeregowy – to taki, który składa się z wyrazów połączonych ze sobą w stosunku współrzędnym.
Przykłady:
- Ania, Ola i Ela wybrały się do sadu.
- Siostra z bratem poszli puszczać latawiec.
- Gwiazda, trójkąt i koło miały różne kolory.
Podmiot szeregowy może występować w postaci podmiotu towarzyszącego, występuje w narzędniku.
Przykłady:
- Dziadek z brodą podszedł do lustra.
- Nauczycielka z uczniem pojechała na olimpiadę.
- Marlena z kotem leży przed namiotem.
4. Podmiot wyrażamy:
- rzeczownikiem:
Przykłady:
- Strażacy polewali wodę bez przerwy.
- Rolnicy orali pole niestrudzenie.
- zaimkiem rzeczowym:
Przykłady:
- One były bardzo zapracowane.
- Oni byli całkowicie przemoczeni.
Podmiot wyrażamy również zastosowanym w znaczeniu rzeczownika:
- przymiotnikiem:
Przykłady:
- Najlepsi przybiegli niespodziewanie.
- Niscy zaatakowali ni stąd, ni zowąd.
- liczebnikiem:
Przykłady:
- Ósma trafiła na metę.
- Północ wybiła na zegarze.
- imiesłowem przymiotnikowym czynnym:
Przykłady:
- Gotujący zostali zdyskwalifikowani.
- Idący zostali zaczepieni.
- imiesłowem przymiotnikowym biernym:
Przykłady:
- Ciągnięty zaczął się wyrywać.
- Potargany postanowił się uczesać.
- bezokolicznikiem:
Przykłady:
- Świętować jest bosko.
- Ściągać na sprawdzianie nie jest łatwo.
Grupa podmiotu – jest to podmiot oraz wyrazy, które go określają.
Przykłady:
- Dwaj uczcili ludzie.
- Małe brzydkie kaczątka.
Związek główny = podmiot + orzeczenie
Związek zgody = podmiot + orzeczenie
Związki poboczne – to pozostałe związki składniowe w grupie podmiotu i grupie orzeczenia.
5. Wypowiedzenia złożone z podrzędnym podmiotowym:
Zdanie podrzędne odpowiada na pytania podmiotu – kto?, co? oraz zastępuje podmiot zdania nadrzędnego.
Przykłady:
- Kto leniuchuje, ten nie dostaje piątek.
- Pytanie: Kto nie dostaje piątek?
- Odpowiedź: (Ten), kto leniuchuje.
Kto leniuchuje 1P (zdanie podrzędne), ten nie dostaje piątek. 2N (zdanie nadrzędne)
Pytanie zadajemy za pomocą zdania nadrzędnego (określanego), natomiast odpowiedzi udzielamy za pomocą zdania podrzędnego (określającego).
- Wydaje mi się, że już czytałem tę książkę.
- Pytanie: Co mi się wydaje?
- Odpowiedź (To), że już czytałam tę książkę.
Wydaje mi się 1N (zdanie nadrzędne), że już czytałem tę książkę. 2P (zdanie podrzędne).