Rzeczownik jest to część mowy, która jest odmienna. Odpowiada na pytania: kto?, co?.
1. Rzeczowniki dzielimy na cztery grupy:
- własne (Kowalski, Warszawa, Merkury, Olga, Morze Bałtyckie)
- pospolite (okno, obraz, drzwi, kot, morze)
- żywotne (węgorz, pies, jaszczurka, człowiek, tygrys)
- nieżywotne (obrus, ołówek, podłoga, głośnik)
2. Rzeczownik może oznaczać:
- osoby (Antek, lekarz, tata, opiekunka)
- przedmioty (książka, skuwka, opona, garnek)
- zwierzęta, rośliny (zając, gad, brzoza, aster)
- pojęcia (literatura, informatyka, prawo)
- czynności (chodzenie, słuchanie, przesuwanie, latanie)
- cechy (giętkość, wysokość, energiczność, wybuchowość)
Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki oraz liczby pojedynczą i mnogą.
| przypadek | liczba pojedyncza | liczba mnoga |
|---|---|---|
| Mianownik - kto? - co? | Dopełniacz - kogo? - czego? | Celownik - komu? - czemu? |
| weterynarz | weterynarza | weterynarzowi |
| weterynarze | weterynarzy | weterynarzom |
| Biernik - kogo? co? | weterynarza | weterynarzy |
| Narzędnik - kim? - czym? | weterynarzem | weterynarzami |
| Miejscownik - o kim? - o czym? | weterynarzu | weterynarzach |
| Wołacz | weterynarzu! | weterynarze! |
3. Rzeczownik w zdaniu jest:
- podmiotem
Przykłady:
Pralka stoi w łazience. (co? - mianownik)
Lodówka chłodzi żywność. (co? - mianownik)
Lampka świeci nocą. (co? - mianownik)
- przydawką
Przykłady:
Kot Bonifacy dostał jedzenie. (jaki?)
Kasia Kowalska zaśpiewała przebój. (jaka?)
Morze Bałtyckie zalało plażę. (jakie?)
- orzeczeniem (w orzeczeniu imiennym)
Przykłady:
Ania zostanie aktorką. (kim zostanie?)
- dopełnieniem
Przykłady:
Jutro zrobię zakupy. (co - biernik)
Pojutrze przeczytam książkę. (co - biernik)
- okolicznikiem
Przyszła do mnie szybko. (jak?)
Będę spacerowała nocą. (kiedy?)
Uśmiechnęła się do mnie szeroko. (jak?)
Deklinacją nazywamy odmianę przez przypadki.
końcówka - jest to część końcowa wyrazu, która zmienia się w trakcie odmiany.
temat - jest to część wyrazu, która pozostaje po oddzieleniu końcówki.
Przykład:
W wyrazie mole wyróżniamy następujący podział:
mol (temat) - e (końcówka), mol - a, mol - u, mol - em, mol - u
Tematy oboczne są to różne postacie tego samego tematu.
W wyrazie woda mamy:
- liczba pojedyncza:
mianownik: wod - a
celownik: wodzi - e
wod : wodzi
- liczba mnoga
mianownik: wod - y
dopełniacz: wód - ø
Oboczności tematu to inaczej wymiana samogłosek lub spółgłosek.
Przykłady:
| mąż | ą : ę | męż - a |
| łąka | k : c | łąc - e |
| skoda | d : dz | skodzi - e |
| oaza | z : zi | oazi - e |
4. Rzeczowniki występują w trzech rodzajach: męskim, żeńskim i nijakim.
| Rodzaj męski (ten) | Rodzaj żeński (ta) | Rodzaj nijaki (to) |
|---|---|---|
| liczba pojedyncza, rodzaj gramatyczny | ||
| wazon | książka | pole |
| bidon | armata | krzesło |
| motor | łyżka | liczydło |
| liczba pojedyncza, rodzaj naturalny | ||
| mężczyzna | kobieta | dziecko |
| liczba mnoga, rodzaj naturalny | ||
| mężczyźni | kobiety | Dzieci |
| Rodzaj męskoosobowy (ci) | Rodzaj niemęskoosobowy (te) | |
|---|---|---|
| aktorzy | morza | drzwi |
| zapaśnicy | widelce | pojazdy |
| siatkarze | przebiśniegi | lasy | architekci | talerze | góry |
Wyrażenie przyimkowe - jest to połączenie przyimka z inną częścią mowy, najczęściej z rzeczownikiem, ale także z przymiotnikiem, zaimkiem rzeczownym, przysłówkiem i liczebnikiem, które łącznie stanowią całość znaczeniową.
Przykłady:
Wybiorę się do rolnika po mleko.
Wyślę paczkę do niej.
Przyjadę na dziewiątą.
Samochód przyjechał za szybko.
List dotarł na darmo.
| ten | młody chłopak | rodzaj męski | liczba pojedyncza |
| ta | piękna kobieta | rodzaj żeński | |
| to | zabawne dziecko | rodzaj nijaki | |
| ci | waleczni rycerze | rodzaj męskoosobowy | liczba mnoga |
| te | interesujące abażury | rodzaj niemęskoosobowy | te | niebieskie chmury | rodzaj niemęskoosobowy | te | modne ubrania | rodzaj niemęskoosobowy |
5. Podział rzeczowników ze względu ba budowę słowotwórczą.
Rzeczowniki dzielą się na słowotwórczo niepodzielne (inaczej podstawowe) np. miód, oko oraz na rzeczowniki pochodne, które składają się z tematu oraz formantu, są nim z reguły przyrostki takie jak: -aż, anim, -ca, -ciel, -ek (tworzą rzeczowniki rodzaju męskiego) a także -a, -ia, -i, -ość (tworzą rzeczowniki rodzaju żeńskiego) -anie, -enie, -sko (tworzą rzeczowniki rodzaju nijakiego).
W zależności od podstawy słowotwórczej rzeczowniki dzielą się na: odczasownikowe (jadło, dawca), odprzymiotnikowe (mędrzec, śmiałek) i odrzeczownikowe (drukarz, jaskiniowiec).
6. Rzeczowniki jednostkowe, zbiorowe, konkretne, abstrakcyjne:
- Rzeczowniki jednostkowe to takie, które oznaczają przedmioty pojedyncze np. pies, kot, rzeka itp.
- Rzeczowniki zbiorowe są nazwami przedmiotów będących zbiorami przedmiotów jednostkowych np. tłum, armia, chór itp.
- Rzeczowniki konkretne to takie, które są nazwami przedmiotów, które są dostępne zmysłom np. piec, papier, słońce itp.
- Rzeczowniki abstrakcyjne lub inaczej oderwane np. radość, rozum, białość itp.
7. Rzeczowniki nieodmienne:
Rzeczowniki nieodmienne występują w jednej postaci np. smaczne kakao, kubek smacznego kakao a (nie: kakaa). Rzeczowniki, które kiedyś były nieodmienne obecnie bardzo często przybierają formy odmiany np. radio, molo, kiedyś nieodmienne, dziś mają formy oboczne: w radiu, na molu.
Większość rzeczowników nieodmiennych to wyrazy pochodzenia obcego np. alibi, boa, menu, salami itp.