Dopełnienie jest to część zdania, która jest określeniem czasownika i odpowiada na pytania przypadków oprócz mianownika:
- kogo? czego?
- komu? czemu?
- kogo? co?
- kim? czym?
- o kim? o czym?
1. Dopełnienie może być określone:
Rzeczownikiem:
(kogo?) Zobaczyłam Anię.
(co?) Robię zakupy.
Zaimkiem rzeczownym:
(komu?) Ufam Tobie.
(kogo?) Widzę je.
Wyrażeniem przyimkowym:
(z kim?) Biegam z żoną.
(o czym?) Dyskutowaliśmy o samochodzie.
lub użytymi w znaczeniu rzeczownika:
Liczebnikiem:
(co?) Zdobyłem sześć.
(co?) Otrzymałem trzy.
Przymiotnikiem:
(komu?) Pomagałem potrzebującemu.
(kogo?) Dofinansuj chorego.
Bezokolicznikiem:
(co?) Pomóż zamieść.
(co?) Lubię grać.
2. Dopełnienie dalsze i bliższe:
Dopełnienie bliższe:
- Dopełnienie bliższe bezprzyimkowe, występuje na ogół w bierniku np. Czytać artykuł. Obejmuje wtedy całość przedmiotu, o który chodzi.
- W przypadku, gdy chodzi o jego część, dopełnienie bliższe stoi zwykle w dopełniaczu np. Nalać wody.
- Dopełniacz w funkcji dopełnienia bliższego występuje także w konstrukcjach zaprzeczonych np. Nie robię zdjęć.
Dopełnienie dalsze występuje we wszystkich przypadkach (z przyimkiem bądź bez niego) np. Walczyć o wolność.
Dopełnienie nie ma ściśle określonego miejsca w zdaniu. Jednak odróżnienie podmiotu od dopełnienia mogłoby sprawiać trudności, dlatego też podmiot stoi na pierwszym miejscu, po nim zaś występuje dopełnienie np. Rezultat (podmiot) stworzonego albumu uzupełniają niedawno zrobione zdjęcia (dopełnienie).
Zdanie w stronie czynnej:
Lekarz leczy pacjenta lekami.
lekarz – podmiot (kto?)
leczy – orzeczenie (co robi?)
pacjenta – dopełnienie bliższe (co?)
lekami – dopełnienie dalsze (czym?)
Zdanie w stronie biernej:
Pacjent jest leczony lekami przez lekarza.
pacjent – podmiot (co?)
jest leczony – orzeczenie imienne (co się z nim dzieje?)
lekami – dopełnienie (czym?)
przez lekarza – dopełnienie (przez kogo?)
W powyższym przykładzie przy przekształceniu zdania ze strony czynnej na bierną dopełnienie bliższe staje się podmiotem. Natomiast dopełnienie dalsze nie zmienia swojej funkcji składniowej, zachowuje swoją formę.